کارکرد رسانه ارتباط جمعی و تاثیر آن بر زندگی مردم
آشنایی با قدرت رسانه‌های ارتباط جمعی و نحوه تاثیرگذاری آنها بر زندگی مردم
زندگی اجتماعی انسان بر اساس ارتباط شکل می‌گیرد.
بر این اساس، ارتباط نه تنها یکی از عناصر مهم و اساسی زندگی گروهی انسان است.
بلکه آن را باید سنگ بنای جامعه و هسته اصلی تشکیل ساختمان اجتماعی دانست.
چرا که بدون ارتباط، هرگز فرهنگ پدیدار نمی‌گشت.
در جوامع امروزه کارکرد رسانه ارتباط جمعی غیر قابل انکار است.
هیچ جامعه‌ای را بدون وسایل ارتباط جمعی نمی‌توان تصور کرد.
از این رو وسایل ارتباط جمعی از جمله عوامل مهم در جوامع بوده‌اند.
این وسایل کارکردهای متنوعی بر طبق علایق و نیازهای افراد جامعه دارند.
تعریف رسانه
تعریف کلی رسانه های جمعی را می‌توان به رسانه‌هایی اطلاق کرد که در یک زمان مشخص یک پیام مشخص را برای تعداد زیادی از مخاطبین ارسال می‌کنند.
رسانه در لغت به معنای ابزاری جهت تغییر ماهیت پیام به علامت است که مناسب برای ارسال از یک راه یا کانال ارتباطی باشد.
رسانه در اصطلاح به معنی ابزاری برای برقراری ارتباط به وسیله آن تعریف می‌شود.
در تعریف عامه، رسانه وسیله‌ای است که به عموم مردم اطلاع‌رسانی می‌کند.
با این تعاریف هر چیزی که توانایی انتقال پیام از یک سو به سمت مخاطب موردنظر را داشته باشد، می‌تواند به عنوان رسانه نام برده شود.
مهم‌ترین انواع رسانه
برای بررسی کارکرد رسانه ارتباط جمعی ابتدا باید به انواع رسانه‌ها بپردازیم.
از جمله مهم‌ترین رسانه‌ها در زمینه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و در جهت ترویج فرهنگ و الگودهی افکار عمومی و بررسی تاثیر سایر رسانه‌ها عبارتند از:
رسانه‌های شنیداری
این نوع رسانه‌ها شامل رادیو، تلفن و پادکست‌های صوتی است.
امروزه به نظر می‌رسد نقش رادیو در جهت‌دهی به افکار عمومی و تقابل رسانه‌ای بین افراد در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی کمرنگ باشد.
این در حالی است که پادکست‌های صوتی از همه جهت مورد استقبال قرار گرفته اند.
این پادکست‌ها نقش بسزایی در تغییر نگرش، آموزش و یادگیری افراد دارند.
رسانه‌های دیداری
دیگر نوع رسانه شامل رسانه‌هایی است که علاوه بر صوت شامل تصاویر یا فقط متشکل از تصاویر است.
از جمله آنها
- اینترنت
- تلویزیون و ماهواره
- سینما و فیلم
- بروشورهای مصور
- کتاب و مجلات
- نمودارها و نقشه‌ها
- پوسترها
- کاریکاتورها
- روزنامه‌ها
را می‌توان نام برد.
اﻫﻤﯿﺖ ﮐﺎرﺑﺮد رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ
در این بخش به اهمیت رسانه‌ها در زندگی اجتماعی خواهیم پرداخت.
- ﺷﻜﻞدﻫﯽﺗﺠﺎرب ﯾﺎدﮔﯿﺮی دﺳﺖ اول و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﻚ ﺑﻪ آن
- اﯾﺠﺎد اﻧﮕﯿﺰه ﯾﺎدﮔﯿﺮی و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺗﺪاوم آن
- ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ در زﻣﺎن آﻣﻮزش
- ارﺗﺒﺎط آﺳﺎنﺗﺮ و ﺗﻔﻬﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ
- ﺷﻜﻞدﻫﯽ ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﺳﺮﯾﻊﺗﺮ، ﻋﻤﯿﻖﺗﺮ و ﭘﺎﯾﺪارﺗﺮ
- ﺷﻜﻞدﻫﯽ ﺗﺠﺎرب ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ
کارکرد رسانه ارتباط جمعی
تحقیقات زیادی درباره كاركرد رسانه ارتباط جمعی انجام یافته و کارکردهای متفاوتی برای رسانه‌ها بیان کرده‌اند.
از جمله این اشخاص هارولد لاسول و چارلز رايت، دو پژوهشگری هستند كه درباره كاركرد رسانه‌ها تلاش فراوانی کرده‌اند.
برحسب اعتقاد آنها رسانه‌ها داراي چندین كاركرد متفاوت هستند از جمله:
- نقش خبری (کارکرد نظارتی)
- نقش ارشادی يا راهنمايی (ايجاد همبستگی اجتماعی در واكنش به محيط)
- نقش آموزشی (انتقال ميراث فرهنگی)
- نقش تفریحی (سرگرمی و پر كردن اوقات فراغت)
باید توجه کرد که علاوه بر موارد مطرح شده در خصوص کارکرد رسانه ارتباط جمعی می‌توان کارکرد رسانه‌ها را در این دنیای شبکهای شده فراتر از این موارد مطرح کرد.
زیرا با گسترش روزافزون فناوری و تشکیل یافتن جامعه مدرن اطلاعاتی، نقش رسانه‌ها پررنگ‌تر شده و رقابتی شدید بین رسانه به وجود آمده است.
البته گفتنی است که وظیفه و سیاست کاری هر رسانه با سایر رسانه‌ها متفاوت است.
بنابراین با توجه به مطالب گفته شده، اصلی‌ترین کارکرد رسانه ارتباط جمعی مطابق با ماموریت موجود رسانه تعریف خواهد شد.
البته این موضوع به این مفهوم نیست که کارکرد رسانه های جمعی کاملا متفاوت باهم باشد.
می‌توان گفت وظیفه رسانه‌ها در یک جامعه را می‌توان طبق تعریف و خط مشی‌های اطلاقی به آن رسانه مشخص کرد.
این موضوع ارتباط مستقیم با انتخاب راهبردهای مناسب برای رسیدن به اهداف موردنظر و مشخص شدن کارکردهای آن رسانه دارد.
تشریح کارکرد رسانه جمعی
طبق گفته‌ها، رسانه های جمعی دارای کارکردهای متفاوت هستند.
📌 این مقاله می‌تواند برای شما مفید باشد : تأثیرات رسانه ها بر فرهنگ جامعه
علاوه بر تشریح 4 مورد اصلی مطرح شده به بیان چند مورد دیگر از کارکرد رسانه ارتباط جمعی خواهیم پرداخت:
کارکرد نظارتی رسانه ارتباط جمعی
نظارت بر محیط، از اصلی‌ترین کارکرد رسانه های جمعی است.
از ضروری‌ترین موارد برای جامعه و اقتصاد نظارت و حراست از محیط است.
این نظارت در قالب رساندن اخبار اجرا می‌شود؛ مانند گزارشات مربوط به بورس، هواشناسی و ترافیک.
البته در مقابل کارکرد نظارتی و مراقبتی، کژکارکرد هم وجود دارد.
این کژکارکردها بر اثر تاکید بیش ازحد بر خطرات و تهدیدهای موجود باعث وحشت در مخاطب می‌شود.
“لازارسفلد و مرتون” از یک نوع کژکارکردی به نام کژکارکردی تخدیری نام برده‌اند.
در این نوع کژکارکردی افراد با دریافت بیش از حد اطلاعات نسبت به مسائل بی‌اعتنا می‌شوند.
سپس آنان در برخورد با مسائل مهم خیلی عکس‌العمل نشان نمی‌دهند.
هم‌چنین احتمال دارد با پخش زیاد اخبار فوق‌العاده، مخاطب با وقایع معمول و روزمره ارتباط کمتری برقرار کند.
کارکرد راهنمایی و رهبری
اهمیت نقش رهبری‌کنندگی وسایل ارتباطی و تاثیر آن در پرورش افکار عمومی، به وضوح مشخص بوده و رفته‌رفته بیشتر می‌شود.
ایجاد مشارکت اجتماعی که از اصلی‌ترین نقش‌های رسانه های جمعی است با استفاده از انگیزهسازی در مخاطب امکان‌پذیر می‌شود.
این امر مهم یعنی انگیزهسازی برای مشارکت، مستلزم شناخت صحیح نیازهای مخاطبان می‌باشد.
توجه به سطح فرهنگ و تعصبات در مناطق مختلف یک کشور نیز در انگیزهسازی اهمیت فراوانی دارد.
کارکرد آموزشی یا انتقال فرهنگ
آموزش طبق تعریف اعلامی از سوی سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، عبارت است از:
«تمام کنش‌ها و اثرات، راه‌ها و روش‌هایی که برای رشد و تکامل توانایی مغزی و معرفتی و هم‌چنین مهارت‌ها، نگرش‌ها و رفتار انسان به‌کار می‌روند.
البته به‌طریقی که شخصیت انسان را تا ممکن‌ترین حد آن، تعالی بخشند.»
این کنش‌ها از بدو تولد تا آخرین لحظه از حیات همراه انسان می‌باشد.
بنابراین آموزش، فرآیندی مداوم در تمام طول عمر انسان است که زمان و مکان مشخصی ندارد.
از این رو، رسانه‌های ارتباط جمعی هر لحظه آموزش‌دهنده حساب خواهند شد؛ چه اهداف آموزشی داشته باشند چه نداشته باشند.
بعبارتی رسانه‌ها در تولید دانش و معرفی ارزش‌ها نقش بسزایی داشته و مردم مدام در حال یادگیری و تاثیرپذیری هستند.
اهمیت بحث آموزشی رسانه های جمعی در دنیای معاصر آنقدر جدی می‌باشد که محققان نقش “آموزش موازی” یا “آموزش دائمی” برای اکثر رسانه‌ها و مطبوعات از جمله رادیو، تلویزیون و سینما قائل هستند.
جامعه‌شناسان بر این امر باور دارند رسانه‌های ارتباطی با ارائه اطلاعات روزانه هم‌راستا با معلمین و اساتید در بحث آموزشی مشارکت داشته‌اند.
آنان دانش و تخصص علمی و فرهنگی مخاطبان که در این موضوع دانش‌آموزان و دانشجویان را شامل می‌شود؛ افزایش می‌دهند.
وسایل ارتباطی با پخش اطلاعات جدید، به موازات کوشش معلمان و اساتید، وظیفه آموزشی انجام می‌دهند.
سپس این وسایل ارتباطی دانستنی‌های عملی، فرهنگی و اجتماعی دانش‌آموزان و دانشجویان را تکمیل می‌کنند.
در کنار مزایای آموزشی برخی معتقدند حضور رسانه های جمعی در حیطه آموزش باعث کاهش خرده فرهنگ‌ها و افزایش درصد جامعه توده‌وار می‌شوند.
جامعه‌توده‌دار به این معنی است که افراد در معرض رسانه‌های جمعی تمایل بیشتری به اینکه شبیه هم صحبت کنند، طرز فکرهای مشابه هم داشته باشند و امثال این‌ها پیدا می‌کنند.
علاوه بر یکسان‌سازی گرایش‌ها، مانع رشد فرهنگی شدن رسانه‌ها نیز جای بحث و تحقیق دارد.
کارکرد سرگرم‌سازی و پرکردن اوقات فراغت
از جمله کارکرد رسانه ارتباط جمعی می‌توان به ابزار تفریح و سرگرمی بودن رسانه‌های جمعی اشاره کرد که با پخش برنامه‌های مهیج و سرگرم‌کننده تاثیرات تعیین‌کننده ای بر الگوی رفتاری و طرز فکر افراد گذاشته و مخاطب را به رهایی از روزمرگی و ارتباط با محیط تشویق می‌کند.
برطبق اظهار نظر عده‌ای از جامعه‌شناسان، پرشدن اوقات فراغت و سرگرم شدن با برنامه‌های پرمحتوای رسانه‌ای سلیقه هنری افراد را افزایش داده و ذهن آنها را پرورش می‌دهد.
عده‌ای مخالف با این نظر بوده و ادعا دارند که این برنامه‌ها باعث تنزل سلیقه عمومی شده و انسان‌ها را به سستی و غفلت ترغیب می‌کند که بنظر می‌آید محتواها باید دقیق‌تر بررسی شوند تا تاثیر واقعی آشکار گردد.
کارکرد نوگرایی و توسعه
بدون وجود نظام جامع ارتباطی، رابطه پایداری بین فرآیند توسعه و تعامل و مشارکت میان افراد و اقشار اجتماعی صورت نمی‌گیرد.
این رابطه پایدار تاثیر بسزایی در تعدیل و رفع تضادها و اختلاف‌های موجود در رفتار و ارزش‌های افراد جامعه دارد.
هم‌چنین این رابطه پایدار می‌تواند بستری مناسب برای افزایش توسعه ملی بوجود بیارود.
دانیل لرنر (Daniel Lerner)، پژوهشگر آمریکایی در سال 1958 از اولین افرادی است که موضوع رسانه های جمعی را در مبحث توسعه نورد پژوهش قرار داده است.
وی نقش آنها را در چرخه تغییر و نوگرایی در تحقیقی با عنوان “گذر از جامعه سنتی: نوسازی خاورمیانه” مورد توجه قرار داده است.
فرضیه نوگرای “لرنر” یکی از الگوهایی قدیمی در حوزه ارتباطات و توسعه تلقی شده و در مورد چهار مولفه بحث می‌شود که عبارت است: شهرنشینی، سوادآموزی، استفاده از رسانه‌ها و مشارکت.
او در ارائه الگوی خود از رابطه خطی کمک گرفت تا نشان دهد که یادگیری و کسب سواد با افزایش شهرنشینی بیشتر شده و بین سواد و رسانه‌ها، رابطه مستقیمی وجود داشته است.
هم‌چنین در شهرهایی که افراد به سمت کسب مهارت‌ها و منابع علمی رفته‌اند، نوعی اقتصاد صنعتی جدید در حال شکل گرفتن است و با رشد جمعیّت، تعداد باسوادان هر شهر نیز افزایش پیدا می‌کند.
بنابرین افزایش سطح سواد ارتباط مستقیمی با درصد استفاده از رسانه‌ها دارد که نهایتا به افزایش سطح دانش و اطلاعات افراد منجر می‌شود. درنتیجه این فرایند، حس مشارکت (اقتصادی و سیاسی) افراد جامعه افزایش می‌یابد.
بعد از مدتی، لرنر در مورد مدل کاملاً خطی خود تجدیدنظر کرده و به سمت یک نوع مدل ترکیبی رفت که در آن ارتباط بین رسانه‌ها و سوادآموزی، وضعیت متقابل به خود دارند.
کارکرد همگن‌سازی رسانه ارتباط جمعی
همان‌طور که گفته شد وسایل ارتباط جمعی، باعث افزایش نزدیکی سلیقه‌ها و تمایلات افراد یک جامعه در معرض رسانه یکسان شده و افراد در جوامع مختلف را از شکل توده‌های جدا خارج می‌کند.
افزایش درصد حضور رسانه های جمعی در جامعه، خرده‌فرهنگ‌ها و فرهنگ‌های اقلیتی و ناهمگون را حذف کرده و گونه‌ای از تشابه را در بین اکثریت ساکنان یک جامعه ایجاد می‌کند و افراد جامعه، از روش و الگوی ارائه شده توسط رسانه‌ها در زندگی و سبک فکریشون استفاده کرده و از آن تبعیت می‌کنند.
بر طبق اصول جامعه‌شناسی ارتباطات، جامعه تشکیل شده از یک سری توده‌های ناهمگون و غیر یکسان هستند. این توده‌ها هیچ پیوندی ندارند و وجه تشابه آنها همان کنش و واکنشی است که از رسانه‌ها می‌گیرند.
بعبارتی دیگر رسانه‌ها المان اصلی در برقراری ارتباط انسان‌ها با یکدیگر بوده و به آنها هویت تجمعی در جامعه می‌بخشد.
بر این مبناست که می‌گویند، مخاطب اصلی رسانه های جمعی همان توده‌ها بوده نه اقلیت یا گروه‌های خاص در جامعه. به بیان “ژان کازنو”، رسانه‌ها به توده‌سازی می‌پردازند.
کارکرد بحران‌زدایی رسانه ارتباط جمعی
از کارکرد رسانه ارتباط جمعی می‌توان به ایفای نقش در مورد مقابله با بحران‌های اجتماعی و هم‌چنین تاثیرات غیرقابل انکاری در کاهش بحران‌ها از جمله بحران هویت یا موارد تهدیدکننده ثبات اجتماعی دارند؛ اشاره کرد.
کارکرد آگاه‌سازی رسانه ارتباط جمعی
در خصوص کارکرد آگاه سازی رسانه های جمعی باید گفت که این کارکرد با کارکردهای آموزشی و خبررسانی تداخل دارند.
اما همان‌طورکه واضح است رسانه های جمعی می‌بایست علاوه بر مقوله انتقال و انتشار اخبار و اطلاعات، در عرصه تحلیل صحیح اخبار و تشریح آنان نیز فعال باشند.
تحلیل عِلّی موضوع‌های خبری و آگاهی‌بخشی به انسان‌ها از این علل، باعث تغییر در نگرش و جهان‌بینی افراد می‌شود. به‌همین دلیل از جمله کارکرد رسانه‌های جمعی باید شفاف‌سازی و افزایش آگاهی افراد جامعه هدف از کالاهای مورد نیاز باشد.
این امر مهم یا همان آگاه‌سازی، تفاوت اساسی با تبلیغات دارد.
این تمایز در عدم تلاش برای فروختن یا عرضه اقلام به مشتری است.
همان‌گونه که در آگاه‌سازی هیچ فعالیتی مبنی بر تغییر نگرش و دیدگاه و یا تلاشی برای گرایش به سوی دیدگاه مشخص وجود ندارد.
من مهسا شیرعلی پور هستم. بنده در تیم ارتباطاتی با سمت مدیر محتوا مشغول به فعالیت هستم. امیدوارم مقالات من در وبلاگ ارتباطاتی بتواند گره گشای مسیر حرفه ای شما باشد.
